Informatyka w logistyce – cz. 1

Logistyka może, ale nie musi być wydzieloną dziedziną działalności (branżą). To pojęcie bardzo szerokie, obejmujące wszystkie zagadnienia związane z przepływem ładunków oraz towarzyszących im informacji

Dawniej logistyką nazywano procesy związane z zaopatrzeniem. Było to pojęcie nieco zawężone, gdyż nie obejmowało magazynowania ani dostaw ładunków bezpośrednio na linie produkcyjne. Dziś mianem logistyki określa się proces planowania, realizowania i kontrolowania przepływu surowców, materiałów do produkcji oraz wyrobów gotowych. Każdy ładunek opatrzony jest odpowiednią informacją identyfikującą go w każdej fazie procesu logistycznego. Działania logistyczne mogą obejmować m.in.: prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, serwis i zaopatrywanie w części, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, transport i składowanie.

Ciekawa jest definicja logistyki wywodząca się z języka angielskiego opisana za pomocą 7R – right product, right quantity, right value, right place, right time, right customer, right price (zapewnienie dostępności właściwego produktu we właściwej ilości, właściwej jakości, we właściwym czasie, właściwym miejscu, właściwemu klientowi po właściwej cenie).

Logistyka występuje we wszystkich branżach i to nie tylko produkcyjnych. Istnieje pewna specyficzna jej część związana z transportem na większe odległości i poza terenem firmy (np. materiałów do produkcji) oraz z dystrybucją towarów. W tym przypadku nastąpiła specjalizacja usług, które zgodnie z uwarunkowaniami ekonomicznymi przejęły firmy transportowe, spedycyjne oraz centra logistyczne. Firmy świadczące takie usługi nie mają związku ani z dostawcą, ani z odbiorcą przewożonych czy składowanych ładunków – występują jedynie jako pośrednicy w przekazywaniu ładunków i dotyczącej ich informacji.

Procesy logistyczne ze względu na rolę pełnioną w łańcuchu dostaw można podzielić na trzy podstawowe typy:

• usługi potocznie nazywane logistycznymi, polegające na transporcie, składowaniu i dystrybucji ładunków przez wyspecjalizowane firmy transportowe, spedycyjne i logistyczne,
• logistykę związaną z zaopatrzeniem materiałowym przedsiębiorstw (dostarczanie materiałów do magazynu i towarów z magazynu, składowanie na terenie magazynu),
• logistykę dostaw materiałów na linie produkcyjne.

W każdym z tych procesów przydatne, a często wręcz niezbędne są odpowiednie systemy informatyczne, które zapewniają sprawny przepływ ładunków, minimalizację powierzchni magazynowych, prognozowanie i planowanie przepływów, środków transportowych oraz sprawny obieg dokumentów.

Logistyka w transporcie

W przedsiębiorstwach transportowych i spedycyjnych podstawową rolę odgrywają systemy zarządzania flotą samochodową oraz systemy nawigacyjne i śledzące pojazdy. Pierwsze z wymienionych służą do efektywnego wykorzystania posiadanego parku samochodowego w dwóch aspektach – utrzymania sprawności eksploatacyjnej oraz maksymalnego wykorzystania ładowności pojazdów dzięki odpowiedniej organizacji tras i ładunków.

Systemy nawigacyjne i śledzące (m.in. wykorzystujące nawigację GPS oraz tachografy) ułatwiają pracę kierowcom oraz zapewniają nadzór nad pojazdami będącymi w ruchu. Komunikacja odbywa się za pomocą łączności komórkowej lub terminali mobilnych.

Logistyka w przedsiębiorstwach

Dostarczanie ładunków do przedsiębiorstwa, ich magazynowanie, dostawa na linie produkcyjne, a później magazynowanie i dystrybucja towarów to procesy biznesowe mające podstawowe znaczenie dla prawidłowego działania przedsiębiorstwa. Związane jest to nie tylko z przedsięwzięciami organizacyjno-eksploatacyjnymi, ale także z fi nansowymi. Duży magazyn (wypełniony materiałami) to z jednej strony zapewnienie ciągłości produkcji, ale z drugiej – wysokie koszty składowania, a także zamrożone środki obrotowe.

Z kolei produkcja w trybie just-in-time to dostawy bezpośrednio na produkcję, często bez konieczności posiadania dużych powierzchni magazynowych, ale okupione ryzykiem wystąpienia perturbacji w przypadku awarii w łańcuchu dostaw. Jak znaleźć złoty środek z jednej strony gwarantujący zabezpieczenie produkcji w przypadku takich zdarzeń, a z drugiej – minimalizujący koszty składowania? W tym właśnie mają pomóc systemy informatyczne. Zarówno te związane z pojedynczymi składnikami łańcucha dostaw (materiałami, środkami eksploatacyjnymi), jak i organizujące przepływ materiałów czy produktów na poziomie linii produkcyjnych i przedsiębiorstwa, a także wszelkie narzędzia służące do kontroli, planowania, zarządzania ryzykiem oraz finansowe związane z wartością materiałów czy ogólniej – ładunków w magazynie i obrotem wewnątrz przedsiębiorstwa.

W każdym z takich systemów występuje przedmiot jako podstawowy obiekt. Pewnym wyjątkiem są systemy finansowe, które posługują się wartościami (ściśle związanymi z określonymi przedmiotami). Dlatego podstawą wszelkich systemów logistycznych jest identyfikacja elementów (czyli surowców, materiałów, ładunków, wyrobów gotowych). Służą do tego coraz bardziej zaawansowane systemy automatycznej identyfikacji bazujące z reguły na kodach paskowych bądź identyfikacji radiowej EPC/RFID.

Standaryzacją i zarządzaniem międzynarodowym systemem identyfikacji zajmuje się organizacja GS1 (Global System One) promująca system o tej samej nazwie, której poprzednikiem była EAN International, a system nazywał się EAN.UCC. Dziś stosowanych jest kilka rodzajów kodów GS1, znanych dotąd jako RSS (Reduced Space Symbolowy), które mogą występować jako kody skrócone, spiętrzone, ograniczone, rozszerzone, wielokierunkowe itp. Kolejne wersje pojawiały się jako wyraz zapotrzebowania na zwiększenie ilości informacji w kodzie, łatwości odczytu czy konieczność zmieszczenia kodu na ograniczonej powierzchni. Pełna implementacja symboli w systemie GS1 ma nastąpić do 2010 r.

EPC / RFID (Electronic Produkt Code/Radio Frequency Identification) to standard zapisu informacji i system kontroli przepływu ładunków bazujący na falach radiowych oraz metkach wyposażonych w mikrochip elektroniczny. Kody kreskowe są tańsze w stosowaniu, natomiast ich wadą jest konieczność „zobaczenia” etykiety przez czytnik. Metki radiowe natomiast – gdy zostaną przyjęte jako ogólnoświatowy standard oznaczania przedmiotów – przyczynią się do usprawnienia procesów logistycznych. Metki takie mogą być bowiem odczytywane z pojedynczych sztuk ukrytych w opakowaniach zbiorczych, a czytnik może znajdować się w odległości nawet kilku metrów od metki. Towar będzie przyjęty do magazynu, gdy paleta przejedzie przez bramkę elektroniczną, a wszystkie towary na palecie zostaną automatycznie wprowadzone do systemu (identycznie będzie się odbywać zliczanie towarów w koszyku w supermarkecie – wystarczy przejazd koszyka z zawartością przez taką właśnie bramkę, a zostanie wystawiony rachunek). Remanent w magazynie sprowadzi się do powolnego przejazdu wózka z czytnikiem po alejkach (zamiast żmudnego skanowania kodów paskowych z każdego opakowania na półce).

Systemy dla logistyki

Sercem większości systemów informatycznych obsługujących logistykę są informacje zebrane z ładunków oznaczonych kodami kreskowymi bądź znacznikami RFID. Dalej następuje obróbka informacji oraz zarządzanie nimi, a następnie przemieszczanie tych ładunków (na produkcję, do miejsc składowania itp.). Większość systemów logistycznych oferuje narzędzia do optymalizacji pracy transportu samochodowego bądź wewnętrznego (wózki, układnice).

Jako systemy współpracujące występują aplikacje do automatycznego tworzenia i przetwarzania dokumentów oraz do elektronicznej wymiany danych. Ma to szczególne znaczenie w przypadku przyspieszania obiegu dokumentów i zastąpienia dokumentów papierowych elektronicznymi. Na uwagę zasługują także platformy standaryzujące i organizujące wymianę informacji między przedsiębiorstwami – EDI (Electronic Data Interchange), a zwłaszcza umożliwiające wymianę danych między różnego rodzaju formularzami, także stworzonymi w różnych językach (z reguły korzystają one z języka XML oraz standardu EDIFACT).

Coraz większego znaczenia nabierają też systemy bazujące na urządzeniach mobilnych, dzięki czemu informacja dostępna jest „od ręki” (natychmiast) „do ręki” (do terminalu w dłoni operatora). Razem z automatyczną identyfikacją oraz systemami zarządczymi stanowią potężne narzędzie służące do usprawniania procesów logistycznych.

W następnym numerze przedstawimy
wybrane systemy dla logistyki oferowane
na polskim rynku.